آداب تلاوت قرآن

فاش گویم آن چه در دل مضمر است این کتابى نیست چیزى دیگر است چون که در جان رفت جان دیگر شود جان چو دیگر شد جهان دیگر شود(1)   پاک ترین کتاب هستى  إِنَّهُ لَقُرْآنٌ کَرِیمٌ فِی کِتَابٍ مَّکْنُونٍ لَّا یَمَسُّهُ إِلَّا الْمُطَهَّرُونَ تَنزِیلٌ مِّن رَّبِّ الْعَالَمِینَ در کتابى نهفته که جز پاک‏شدگان بر آن دست ندارند، وحیى از جانب پروردگار جهانیان است. (2) قرآن، پاک ترین کتاب، از مبدا پاکى و طهارت، بر پاک ترین قلب عالم هستى، عرضه گردید. تلاوت قرآن هم از لبان پاک ترین مخلوق الهى، بر عالم وجود انجام شد. به همین خاطر، تنها کسانى می  توانند به این مصحف مطهّر نزدیک شده، و از نور پر فیض آن بهره مند گردند که ظاهر و باطنى پاک و طاهر داشته باشند. از هر گونه آلودگى جسم و روح منزّه باشند. با توجّه به این موضوع، خوب است که پیرامون مصادیق طهارت، اندکى درنگ نماییم: طهارت جسم براى تماس با قرآن، پاک بودن از جنابت و داشتن وضو، اولین شرط است. مسّ نمودن خَطّ قرآنى، یعنى؛ رساندن جایى از بدن به خط قرآن براى کسى که وضو ندارد، حرام است.(3) امّام صادق(ع) فرمود: ... چون قصد وضو کنى، به آب نزدیک شو، مانند کسى که می  خواهد خود را به رحمت پروردگار متعال نزدیک کند. زیرا خداوند آب را وسیله مناجات و قرب خود قرار داده است.(4) روى نا شسته نبیند روى حور لا صلوه گفت الّا بالطّهور  طهارت دهان     دهان راه قرآن و از راه هاى پروردگار است. پیامبر(ص) فرمود: ... راه قرآن را پاکیزه سازید. پرسیدند: اى رسول خدا! راه قرآن چیست؟. فرمود: دهان هاى شما. پرسیدند: به چه پاکیزه کنیم؟. فرمود: به مسواک زدن.(5) ... دهان هاى شما راه هایى از راه هاى پروردگارتان است، آن را پاکیزه سازید.(6) چگونه دهانی می  تواند آیات قرآن را تلفظ  کند؟.! دهانی که غذاى مشکوک و حرام وارد آن می شود، دهانى که براى شکستن دل دردمندى بحرکت در می آید، دهانى که پیوسته مسلمانان از شرّ آن در واهمه و عذاب هستند، دهانى که گناهان بزرگى چون دروغ، تهمت و غیبت را مرتکب می شود، دهانى که ... چگونه می  تواند این دهان ها یی که شمردیم محلّ تلفظ آیات قرآن باشد؟.! آرى! تلاوت قرآن باید از دهانى پاک بگذرد. و گر نه آب صاف در یک نهر آلوده، بالاخره آلوده خواهد شد. اگر قرآن از دهان ناپاک بیرون آید، چه بسا که قرآن، آن تلاوت کننده قرآن را لعن می کند.(7)  طهارت چشم رسول اکرم(ص) فرمود: ... حقّ چشم را ادا کنید. عرض کردند: حقّ چشم چیست یا رسول الله؟. فرمود: نگاه کردن به قرآن.(8) تلاوت قرآن از روى قرآن، عبادت است. اگر چشم پاک نباشد، توفیق نظر به قرآن را پیدا نمی  کند. چشم هرزه اى که به دنبال معصیت و خطا می  چرخد، چشم افسار گسیخته اى که دیگر در کنترل صاحبش نیست، اگر هم بر روى خطوط قرآن قرار بگیرد، همچون کورى است که جمال نورانى حقّ را هرگز مشاهده نخواهد کرد. جز خطوطى پى در پى، چیز دیگرى از قرآن نخواهد یافت و به مصداق: آن چه ما کردیم با خود هیچ نابینا نکرد در میان خانه گم کردیم صاحب خانه را این نظر از دور چون تیر است و سَمّ عشقت افزون می  شود صبر تو کم  طهارت روح روح ناپاکى که اسیر اندیشه هاى شیطانى است، روح پژ مرده اى که لطافت خود را از دست داده، و در برخورد با مظاهر معنویّت، سرد و بى تفاوت است، روح تیره اى که زنگار گناه، تمامی  زوایاى آن را پوشانده است، روح حقیرى که فقط خود را می  بیند، و سرگرم بازیچه هاى خویش است، چگونه می تواند معنویّت قرآن را به هنگام تلاوت، درک و لمس نماید؟!. امّا روح پاک و وارسته اى که از علائق مادى فاصله گرفته، و بر اثر خود سازی هاى پیوسته، نورانى و پرجلا شده است، روح بلندى که با عبادت هاى خالص و ناب و توجّهات روحانى حرکات شرک آلود و اندیشه هاى شیطانى را از خود دور ساخته است، این روح با صفا و رحمانى، به هنگام تلاوت قرآن، نورانیت عظیم و فراگیر قرآن را، به خوبى احساس می  کند، و هم در پرتو نور آن، حقّایق دیگر را ... هست قرآن مر تو را هم چون عصا کفرها را در کشد چون اژدها  طهارت اعضاى بدن گوش، چشم، دست و سایر اعضا نیز راه هاى قرآن است.(9) گوشى که صوت ملکوتى قرآن را می  شنود و متإثر نمی شود، گوشى که در مسیر خطاب هاى قرآن قرار می  گیرد، امّا گویا هرگز کلامی  و یا خطابى نشنیده است، گوشى که از شنیدن غیبت، دروغ و تهمت، لذّت می  برد، این گوش طهارت ندارد. دستى که ناپاک است و طهارت ندارد، نباید به سوى قرآن دراز شود، زیرا جز دست پاکان بدان نمی رسد.(10) باید تمامی  اعضإ بدن را، که راه هاى قرآن هستند، پاک و مطهر نمائیم تا انوار الهى، وجودمان را نورانیت و روشنائى و صفا بخشد. هرکه کاه وجو خورد قربان شود هرکه نور حقّ خورد قرآن شود طهارت کلى جسم، بسیار آسان است. با یک نیّت و مقدارى آب، می  توان خود را از آلودگى هاى ظاهرى پاک کرد، و به آسانى قرآن را به لب گذاشت، بوسید و خطوط آن را لمس نمود. امّا طهارت دیگر اعضإ از جمله: دهان و گوش و چشم و روح، به یک باره امکان پذیر نیست، و باید ضمن توکّل بر خداوند بزرگ، با جدیّت و تمرین و ممارست، رذائل اخلاقى را از جسم و روح زدوده، و آن چنان پاک و طاهر نمائیم که شایستگى انس و مجالست با کلام وحى، قرآن را بیابیم. خون پلید است و به آبى می رود لیک باطن را نجاست ها بود آداب شنیدن آیات قرآن  شایسته است هنگام شنیدن آواى قرآن و آیات الهى با سکوت عمیق و توجّه دقیق موارد زیر را رعایت کنیم: 1.    احترام قلبى خویش را نسبت به کلام الهى ابراز داریم. 2.    در مقابل این بارقه رحمت سر تعظیم و تواضع فرود آوریم. 3.    براى شنیدن این خبر بزرگ آسمانى اعلام آمادگى نمائیم. 4.    قلب و روح خسته و پریشانمان را شاداب و پر تحرّک نمائیم. 5.    با توجّه کامل به معانى آن زمینه تدبّر و تفکّر را در خودمان ایجاد کنیم. 6.    با سکوت و تمرکز فکر، جان خود را در معرض تابش این آفتاب حیات بخش قرار دهیم.(۱۱) پى‏نوشت‏: 1ـ دیوان اقبال. 2ـ واقعه، ۸۰  ـ 77. 3ـ توضیح المسائل /بنا بر فتواى حضرت امّام خمینى(ره) /مسئله 317. 4ـ مصباح الشریعه، باب دهم. 5ـ الحیات، ج 2، ص 161 ـ 162. 6ـ همان. 7ـ رُبّ تال القرآن و القرآن یلعنه، مستدرک ج 1 ص 291.. 8ـ آداب قرآن، مهدى مشایخى، ص 104. 9ـ بنا بر تعبیر: آیت الله جوادى آملى، همان، ص 105. 10ـ واقعه، 79  ۱۱-آداب قرآن، مهدی مشایخی، ص166